Khipu … een vleugje Inca geschiedenis
Eeuwenlang waren de Khipu’s een mysterie. Tot in 70-er jaren ging men ervan uit dat het een soort van telsysteem was, waarmee men de administratie van het Inca-rijk deed. Vervolgens blijken er bewijzen dat quipu’s veel complexere informatie bevatten en in feite een soort van schrift zijn.
In tegenstelling tot de meeste ons bekende schrifturen gaat het hier om een semasiografisch schrift; gegevens die gesproken tekst weergeven. De quipu is verhalend zonder rechtstreeks spraak uit te drukken in haar gegevens. Er werden meerdere koorden aan een koord geregen. Het leggen van knopen is de meest zichtbare vorm om informatie weer te geven.
Al worden er af en toe nog ontdekkingen gedaan over de ontcijfering van de betekenissen van al die codes, toch blijft het tot op heden zoeken naar een correcte ontcijfering. Dit is grotendeels te wijten aan het ontbreken van een document zoals de steen van Rosetta die was voor de ontcijfering van het Egyptische hiërogliefenschrift.
Het zou weleens kunnen dat deze onderzoeken waar zijn …
Het decimale stelsel werd toegepast. De onderste knopen gaven de eenheden aan, daarboven de tientallen. De soort van het te tellen eenheden werd door de kleur aangegeven. Daarnaast waren er ook nog verschillende binaire codes zoals: het type materiaal (wol of katoen), de plaats waarmee de knoop aan het hoofdtouw vastzit (naar voor of achter gericht) of de richting van de knoop zelf (s- of z-vormig). Enzovoorts.
De codering van de quipu doet in hierdoor erg sterk denken aan computerprogrammering. Door deze binaire gegevens te combineren kon men erg complexe informatie weergeven. Daarom kan de quipu als een schrift beschouwd worden.
Hoe zag zo’n historische quipu er dan uit?
Een quipu kunnen we kortweg omschrijven als een knopentouw, een touw met knopen dus. Daarbij hebben we altijd een hoofdtouw (wat soms tot bijna 3 meter lang kan zijn) en daaraan hangend secundaire touwen (en soms aan die secundaire touwtjes ook nog eens tertiaire touwtjes). In al die secundaire touwtjes zijn knopen gemaakt. Knopen in verschillende vormen: een achtknoop, een dubbele knoop, enkelvoudige knopen,… Het resultaat is een wirwar van touwen met allemaal knopen in. Al die touwtjes hebben uiteindelijk dan ook nog eens verschillende kleuren.
Rol van de quipu’s
Wat was de betekenis van deze touwen? Met zekerheid is geweten dat het hier gaat om een systeem waarmee men cijfermateriaal kon vastleggen. Elke knoop stond hierbij voor een bepaald cijfer. Elke kleur van de touwtjes stond voor een bepaald product dat geteld werd. Wat hierbij heel belangrijk was was de positie van de knoop aan het touw. Laten we even een voorbeeld gebruiken om alles duidelijk te maken. Maar er is meer. Een knoop is niet zomaar een knoop. Er zijn verschillende knopen mogelijk en die verschillende knopen hadden op hun beurt ook telkens een specifieke betekenis. Ook de kleuren van de quipu’s waren van belang. Zo zat een heel systeem achter de knopentouwen …
Het telsysteem van de quipu’s was wijd verspreid in het Inca-rijk en werd alom gebruikt. Toch waren de Inca’s niet de eersten die deze telkoorden gebruikten en het waren er ook de uitvinders niet van. Archeologen zijn het er immers redelijk over eens dat er op vindplaatsen die horen tot de Huari-cultuur (600-1000 n.C.) quipu’s zijn gevonden en een aantal archeologen menen ook in Caral (2600 v.C.!) touwen te hebben gevonden die quipu’s zouden voorstellen.
De dag van vandaag zijn er ongeveer 600 quipu’s teruggevonden die kunnen gebruikt worden om verder onderzoek op te verrichten. Veel zijn echter verloren gegaan of vernietigd. Het systeem heeft vermoedelijk dan ook nog niet al zijn geheimen prijsgegeven en meer en meer onderzoekers menen dat dit quipu-systeem niet enkel en alleen een cijfermatig of boekhoudkundig systeem was maar dat het tevens een alternatieve vorm van schrijven was. Dit zou meteen de stelling dat de Inca’s geen schrift kenden naar de prullenmand verwijzen.
Elke knoop of tenminste knopencombinatie (soort knoop, welk touw, kleur touw,…) zou in een dergelijk scenario staan voor een foneem of een lettergreep of een deel van een woord waardoor een combinatie van verschillende knopen dan op haar beurt woorden of woordcombinaties zou voorstellen. Een volledig knopentouw zou dan eigenlijk een soort tekst voorstellen. Een vérgaande theorie die jammer genoeg nog niet kan gestaafd worden met bewijsmateriaal maar waar nog steeds onderzoek naar verricht wordt (sommige wetenschappers proberen nu zelfs de quipu-code te doorgronden door middel van binaire codes). Mocht hier in de nabije toekomst een sluitend bewijs voor gevonden worden … dan schrijft Anne een nieuw verhaal voor u.
Gaaf he? Kortom: inspiratie genoeg om uw verhaal door Anne van den Heuvel te laten vertellen met een kunstwerk in uw interieur …
